Alle bomen die in het boek “Merkwaardige bomen in Vlaanderen” uit 1989 aan bod komen kregen een bezoek. Van Maldegem tot Riemst fietste ik de laatste twee jaar langs 96 plekken om een stand van zaken van hun toestand op te maken.
Riemst – grensboom Beurebeumke Zomer 2021 / ©Johan Hooft
Zoals Vlaanderen is, gelijktijdig lelijk en mooi, is het ook gesteld met de bezochte bomen. Van prachtige goed onderhouden en bewaarde exemplaren tot de volledige degradatie van eens kwaliteitsvolle sites.
Vaststellingen
Positief is dat er op het vlak van bescherming vooruitgang is geboekt. In 1989 hadden ongeveer 35% van de bomen of de sites een vorm van bescherming als monument of dorpsgezicht. In 2021 zijn 90% van alle plekken te vinden op de inventaris van het agentschap Onroerend Erfgoed. Dit wil niet zeggen dat ze allemaal volledig beschermd zijn, maar ze vormen in elk geval een aandachtspunt voor het beleid.
Maar de praktijk leert jammer genoeg dat bomen ziek zijn, dat er achterstallig onderhoud is, dat ze in een bos van verkeers- en infoborden staan, dat ze worden 'gesnoeid' om plaats te maken voor nieuwe gebouwen, ... Op 35% van de plekken is minstens één merkwaardige boom omgewaaid, afgestorven of verdwenen. Het is normaal dat oudere bomen sneuvelen. Maar ondanks de gestegen aandacht is niet in de helft van deze gevallen een nieuwe boom in dezelfde omgeving aangeplant. Er zijn uiteraard goede voorbeelden waarbij veteraanbomen een uitstekende verzorging krijgen of waar gezorgd is voor een kwaliteitsvolle heraanplant.
Een belangrijke, maar misschien wel een te verwachten conclusie is dat er nog altijd veel te weinig aandacht gaat naar ons bomenpatrimonium. Zorg voor en behoud van oude bomen is nog steeds geen vanzelfsprekendheid. Wat het wel zou moeten zijn.
Zorg voor bomen, een paar quick win’s
Weghalen van verharding en paden rond en langs bomen heeft een positief effect op hun groeiomstandigheden. Er kan meer water en zuurstof in de bodem dringen.
Het gras onder de bomen niet maaien, bladeren laten liggen of bodembedekkers aanplanten brengt meer leven in de bodem. Door deze aanpak is er minder kans op bodemverdichting door betreding. Ook de biodiversiteit vaart er wel bij.
Overijse - Zomereik - Onderbeplanting zou
een verademing betekenen voor deze boom.
Zomer 2021 / ©Johan Hooft
Verrommeling rond de bomen tegengaan door allerlei borden te verwijderen heeft een positieve invloed op de omgevingskwaliteit en de belevingswaarde van de site. Er zijn heus op enige afstand wel andere plekken te vinden om infoborden te plaatsen of op te hangen.
Oosterzele - Hollandse linde - Dit beeld kan beter.
Zomer 2020 / ©Johan Hooft
Een boomspecialisten kan deskundig advies geven over eventuele snoeiwerken of bij vaststelling van ziekten. Laat de bomen niet verminken door de eerste de beste bezitter van een kettingzaag.
En bij projectontwikkeling is uitgaan van het behoud van bomen een voorbeeld van ruimtelijke zorg. Rekening houden met de nodige boven- en ondergrondse ruimte is hierbij belangrijk.
Is er ruimte voor nieuwe toekomstbomen?
Aanplanten van nieuwe grote bomen op het publieke domein, maar ook op privéterrein in onze verstedelijkte omgeving kan mee een antwoord bieden op de klimaatsverandering. Bomen leveren namelijk ecosysteemdiensten aan de buurtbewoners: meer schaduw, meer opvang van regenwater, een hogere biodiversiteit, meer kleur in de straat, … , een leuke ontmoetingsplek om met de buren samen te komen.
In veel parken, begraafplaatsen en andere publieke ruimten die ik bezocht is er plaats om meerdere bomen aan te planten. Uiteraard moet hierbij rekening houden met bestaande architecturale kwaliteiten, erfgoedwaarden en gebruikswaarde van deze omgevingen.
Beernem - esdoorn - toekomstboom
Zomer 2020 /©Johan Hooft
Daarnaast kan iedereen vaststellen dat er in veel straten binnen de centra tot in verkavelingen aan de rand van steden en gemeenten er ruimte te vinden is om nieuwe toekomstbomen aan te planten. Op een kruispunt van wegen waar veel verharding is, ter hoogte van een verhard keerpunt in een verkaveling, op een versteend plein, … kan men dikwijls een beeldbepalende boom aanplanten die de plek allure en karakter geeft. Ook een bestaande bomenrij aanvullen of het verbinden van aanwezige bomenrijen met nieuwe bomen vormen goede ideeën.
Een toekomstboom is in principe een alleenstaande boom in een straat, op een plein, … die de garantie krijgt op een lang leven. Een toekomst van minstens 100 jaar onbezorgd groeien staat voorop. Al is dit in onze hoog dynamische leefomgeving een streefdoel.
Een bomengroep of een bomenrij kan uiteraard ook een grote toekomstwaarde hebben.
Er zijn wel enkele voorwaarden ter vervullen indien we willen dat er nieuwe grote beeldbepalende bomen in onze publieke ruimte bijkomen.
Nieuwe bomen kan men het best aanplanten op minstens 7 meter van gebouwen om hun groeikansen in de komende jaren te garanderen. Wanneer de keuze uitgaat naar een breed uitgroeiende grote boom is deze minimumafstand misschien onvoldoende. Afhankelijk van de aanwezige ruimte kan bij een nieuwe aanplant gekozen worden voor een zuilvormige boom of één die breder zal uitgroeien.
Een boom moet, om zo goed mogelijk te kunnen groeien, ook voldoende ruimte voor zijn wortels ter beschikking hebben. De wortelzone moet kabel - en leidingen vrij zijn en blijven. Een onverharde plantput van 4 bij 4 meter (of cirkel met diameter van ongeveer 4.5 meter) is het minimum opdat wortels voldoende water en zuurstof zouden krijgen. Deze ruimte is ook nodig om de stabiliteit van de boom te garanderen.
Verdere info Wie toekomstbomen wil aanplanten of boomspiegels wenst te beplanten kan inspiratie vinden bij volgende acties waar ik aan meewerk:
Ik ga alvast op zoek naar een geschikte plaats om een toekomstboom aan te planten!
Met dank aan Hanna en Johan.
Dirk
Comments